czwartek, 27 lipca 2023

Koło Rycerskie w Grodzie Zambrowskim

     Najprawdopodobniej mówiąc o kole w Zambrowie jako organizacji, wielu pomyślałoby o Kole Gospodyń Wiejskich, a nie o kole rycerstwa. Okazuje się, że takowe w Zambrowie było.
11.01.1776 roku w kościele w Zambrowie, zebrało się Koło Rycerskie i wybierano czterech kandydatów do "Wakniącego Podsętkostwa Ziemskiego Zambrowskiego". Marszałkiem Koła Rycerskiego był Michał Staniszewski.
Wybrano:
1. Antoni Krajewski
2. Ignacy Godlewski
3. Józef Godlewski
4. Andrzej Modzelewski
    Niestety nie znalazłem informacji o kołach rycerskich na Mazowszu. Jaką rolę odgrywały, nie wiadomo.
Można jedynie przez analogię (nie wiadomo czy słusznie), porównać to z kołami rycerskimi na Podlasiu. Pisze o nich w swojej pracy "Funkcje i rola kół wojskowych: zgromadzenia żołnierskie na Podlasiu w XVII i XVIII wieku" Jerzy Urwanowicz.
Z treści dokumentu można wywnioskować, że była to ówczesna "grupa nacisku" :) Przy okazji, może ktoś znajdzie swojego przodka.




piątek, 2 grudnia 2022

Uroczysko "Nowy Las"

 Nowoczesność nowoczesnością, ale powinniśmy pamiętać o naszej historii.
Znikają z map i naszej pamięci miejsca, które związane są z naszymi przodkami, z ich życiem codzienny, z wierzeniami.
Zdziwiło mnie, kiedy rozmawiając w Urzędzie Miasta Zambrowa z urzędnikiem, zorientowałem się, że nie wiedział o Pruszkach Jabłoni. Skoro nie wiedział o tym, to zapewne nie wie o młynach, wiatrakach w Zambrowie, o kuźniach lub gręplarni nad Jabłonką.
Pewnie wielu się zdziwi, jeżeli ktoś wspomniałby o miejscu kultu religijnego naszych przodków niezwiązanego z kościołem. Czy takie są gdzieś blisko? To miejsca, które często określa się jako uroczyska. Położone były w miejscach trudno dostępnych, odludnych, bagnistych. Słowiańskie miejsca kultu bóstwa, narad oraz sądów. Wierzono, że mogły być również siedzibą złych duchów.
Józef Stanisław Mroczek w swojej książce "Zambrów zarys dziejów" oraz w niepublikowanym opracowaniu pisał o tym, że okolice Zambrowa były miejscem, gdzie Polacy uciekali do ostępów leśnych z wielkich miast przed prześladowaniami kościoła. Tu praktykowali swoją wiarę, jeszcze w XV wieku.
Najbliżej Zambrowa takie miejsce to uroczysko "Nowy Las". W dokumentach istniało do przełomu lat 1969/70. 22 grudnia 1969 roku, rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów teren uroczyska o powierzchni 116,53 ha wydzielono z granic administracyjnych Zambrowa i przyłączono do gromady Zambrów. "W życie" rozporządzenie wprowadzono zarządzeniem Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku 19 marca 1970 roku. Tym samym rozporządzeniem z terenu Zambrowa wyłączono Nagórki Jabłoń.
Mapa przedstawia granice, o których mowa w rozporządzeniu. 

wtorek, 18 stycznia 2022

Nieznajoma ze zdjęcia

Wielu z nas ma w swoich zbiorach zdjęcia, które przestawiają nieznane osoby. Nikt z rodziny nie potrafi nic o nich powiedzieć. Najczęściej zagadki pozostają nierozwiązane.
Tylko czasami jakieś wydarzenia, informacja powodują, że nagle dostajemy olśnienia. Tak było w moim przypadku. W rozmowie z jednym ze starszych członków rodziny od strony ojca potwierdzaliśmy powiązania z nami (dalekie) Witolda Lutosławskiego. W pewnym momencie zapytał mnie, czy wiem, że powiązania rodzinne ma z nami Tola Mankiewiczówna. Coś zadzwoniło. Po rozmowie sięgnąłem do zdjęć i nie była to Tola Mankiewiczówna, ale Lotka Jatczakówna. Skoro już jakaś siła kazała wrócić do Lotki 😃 zacząłem szukać dokładniej.
W numerze 2 z 2016 roku w Monitorze Zambrowskim znalazłem notatkę o Helenie Jatczakównie z Pęchratki, choć co do imienia, nie ma tu pewności. Jak przystało na artystyczną duszę, określano ją „L, Lena, Elema", może też Lotka? Można by przyjąć, że to ta sama osoba, bo z opisu postaci, jak dwie krople wody, choć nie wiem co to sowie oczy 😃 - „Była to śliczna dziewczyna, niska, okrągła, sowiooka".
Była niska, od Franka ze zdjęcia o głowę i okrągła.

Może ktoś z czytelników rozpozna poetkę z Pęchratki w osobie na zdjęciu?

sobota, 27 listopada 2021

Zambrowskie góry

Gdybym zapytał Zambrowiaków o góry w powiecie, to pewnie starsi jednym tchem wymieniliby górkę w Księżym Lasku. Wróciłyby wspomnienia szaleńczych😂zjazdów na sankach w kierunku "Smródki". Uczniowie "Dwójki" wróciliby pamięcią do przerw, które często kończyły się spóźnieniami na lekcje, bo zjazdy na butach i czterech literach były aż tak absorbujące.

Pewnie na tym w większości wypadków wyliczanka by się skończyła. Okazuje się, że na terenie powiatu zambrowskiego jest aż 24 góry i jedna przy granicy. Wszystkie znajdują się na terenie kompleksu Czerwony Bór. Oto one:

1. Ruska Góra
2. Rajska Góra
3. Góra Borowa
4. Góra Żmij
5. Wzgórze Orzechowe
6. Góry Rutkowskiego
7. Góry Artyleryjskie
8. Kaczynek
9. Góra Naszkowskiego
10. Wzgórze Marcelego Nowotki
11. Góra Bezimienna
12. Góra Kościuszki
13. Góra Zambrowskiego
14. Góra Partyzantów
15. Góra Piechoty
16. Czubatka
17. Góra Budziły
18. Bycza Góra
19. Góra Podwójna
20. Głębocz Wielki
21. Góra Michałkina
22. Dębowe Góry
23. Szumowo
24. Góra Stawkowa

Tuż przy granicy powiatu, na terenie Czerwonego Boru, jest jeszcze Świńska Górka.
Powiat zambrowski ciągle kryje wiele niespodzianek. Myślę, że to może być wyzwaniem dla Pierwszego Rowerzysty nie tylko powiatu, kolegi Krzysztofa. Wycieczka rowerowa dla większego grona Zambrowiaków. 





sobota, 20 listopada 2021

Trochę prywaty :)

 Dzisiejszy wpis może nie ma wiele wspólnego z samym Zambrowem, ale skoro tu się urodziłem, to mogę powiedzieć kilka słów o swojej rodzinie. Chcę, aby zachęciło to was do szukania swoich korzeni.

Pewnie wielu zapyta, po co? Po to, aby wasze dzieci czy wnuki nie powiedziały kiedyś, że gdyby dziadek czy babcia byli odrobinę zapobiegliwi, zachowaliby dla nas wiele informacji, które przepadną bezpowrotnie. Pasją rodzinnego genealoga zaraziła mnie moja mama. Zrobiła drzewo ze starych zdjęć i poprosiła mnie o weryfikację. Grzebiąc w dokumentach, wciągnąłem się całkowicie.

     Zaczęły się rozmowy, poszukiwania w archiwach, szukanie krewnych po całym świecie. Efekt przerósł najśmielsze oczekiwania, choć smutnym i ciągle powtarzającym się zdaniem, było - "szkoda, że nie żyje moja, mama, mój tata, dziadek, babcia - oni to wiedzieli wszystko o rodzinie".
Każdy, kto myśli o odnalezieniu swoich korzeni, nie powinien tego zlecać nikomu. Samodzielnie wykonana praca, to dopiero satysfakcja. To, co otrzymacie od zawodowców, to suche fakty. Daty i miejsca urodzin, zgonów czy ślubów.
Co można odkryć samemu? Kilka punktów, które mogą zachęcić do poszukiwań. W ten sposób utrwalamy nie tylko historie swojej rodziny, ale nas wszystkich.
1. Moja rodzina trafiła z Partniewa (miejscowość zaginiona była w okolicach Przasnysza) do Jankowa pomiędzy rokiem 1107 a 1117.
2. 30 grudnia 1478 roku książę Janusz II, przekazuje przodkom dom na rogu rynku w Nowym Mieście w Łomży w ramach zadośćuczynienie za ich grunty i dwór.
Najciekawszy zapis brzmi - "Nadto książę uwolnił tego Jana i jego sukcesorów od wszelkich podatków i danin, zarówno książęcych jak i miejskich, oraz od wszelkich obciążeń, tak iż nie będzie on zobowiązany płacić podatku zwanego szosem ani księciu ani wspomnianym mieszczanom, lecz on i jego sukcesorzy będą od tego wolni na wieki". Chyba trzeba będzie wystąpić do władz miasta Łomży z przypomnieniem tych przywilejów :)
     Z czasów współczesnych, wiele dowiedziałem się o swoich dziadkach. Ze względu na niebezpieczne czasy, część informacji była trzymana w tajemnicy i odeszłaby razem z nimi, gdyby nie szczątkowe informacje, które pozwoliły odnaleźć dokumenty w archiwach i dotrzeć do starszych przodków mających jeszcze dużo informacji.
1. Kilkoro dzieci zesłańców syberyjskich, wróciło do Polski jako dzieci cesarzowej Japonii, Sadako.
2. Jeden z dziadków wcielony w Zambrowie do armii carskiej, najpierw walczył za cara,  a następnie w wyniku "przekonującej perswazji" dowódcy, walczył za czerwoną Rosję.
3. Brat drugiego dziadka został odznaczany za wojnę z Bolszewikami, a w czasie II wojny światowej organizował struktury AK WiN.
To tak w skrócie, jak daleko można dotrzeć i co można odnaleźć o swojej rodzinie. To tylko niewielki ułamek tego, co odkryłem. Jednym słowem - warto szukać.
Jeszcze na zakończenie taka historyjka. Bagnet na zdjęciu obok, to pamiątka, która była w rodzinie od dawna. Ukrywana pod strzechą i "odnaleziona" przez nas w dzieciństwie w czasie zabaw na wsi. Wuj powiedział wtedy na jego temat niewiele. "Przez to, wielu mogło stracić życie lub trafić do więzienia".
Dopiero w tym roku odnalazłam informację, że bagnet pochodzi z arsenału Jana Tabortowskiego ps. "Bruzda". Mąż siostry mojego dziadka był osobą odpowiedzialną za przetrzymywanie i ukrywanie broni dla oddziału Tabortowskiego.



piątek, 29 października 2021

Działacze podziemia powiatu zambrowskiego

  Po poprzednich wpisach traktujących ogólnie ruchu oporu, teraz chciałbym przedstawić możliwie wszystkich członków organizacji podziemia. Materiał ten dotyczy tylko powiatu zambrowskiego. Wszystkie dane w oparciu o materiały znajdujące się w IPN.

Na terenie powiatu łomżyńskiego w okresie wojny, były dwa obwody A.K. "WiN", zambrowski i łomżyński. 
Wkrótce po kampanii wrześniowej na terenie Zambrowa, zostaje utworzony Związek Walki Zbrojnej. Była to organizacja bardzo masowa, ponieważ w Zambrowie pozostało bardzo dużo podoficerów i oficerów istniejącej do wojny szkoły. W połowie 1943 roku Związek Walki Zbrojnej łączy się z innymi organizacjami, tworząc Polski Związek Powstańczy. Pod koniec 1943 roku w wyniku połączenia PZP i BOW, powstała na terenie powiatu zambrowskiego Armia Krajowa.

Do wyzwolenia, komendantem obwodu zambrowskiego AK był "Kruk" (nazwisko nieznane) a jego zastępcą Cichoński Henryk ps. "Oset". Wówczas obwód posiadał kryptonim "Cecylia". Od lipca 1945 komendantem zostaje Podsiad Władysław ps. "Brzoza" mieniono wówczas kryptonim na "Czesława".

Obwód zambrowski obejmował następujące gminy:
Po lewej, Jan Grądzki ps. "Lis" AK.
Zginął w roku 1945
Baon "Sarna"
1. Zaręby Kościelne - kryptonim "Donim"
2. Jasienice (?) - kryptonim "Odra"
3. Andrzejewo - kryptonim "Tygrys"
4. Szumowo - kryptonim "Pilica"
Baon "Willa"
1. Śniadowo - kryptonim "Jawor"
2. Lubotyń - kryptonim "Warta"
3. Długobórz - kryptonim "Niemen"
4. m Zambrów - kryptonim "Lew"
Baon "Wąwóz"
1. Kołaki - kryptonim "Wilk"
2. Puchały - kryptonim "Bule"
3. Rutki - kryptonim "Zarzecze"

Ze względu na ilość wymienionych osób, umieszczam tylko imiona i nazwiska. Osobom zainteresowanym, będę mógł podać daty i miejsca urodzenia, miejsca zamieszkania, pełnione funkcje (niektórych danych brakuje) w wiadomościach prywatnych.

Podsiad Władysław ps. "Gural"(pis. oryg.) i "Brzoza"
Cichoński Henryk ps. "Osa" i "Oset"
Malinowski ps. "Łęk"
Roszkowski Bolesław ps. "Grot"
Grajewski Stefan ps. "Bogdan"
Grosfeld Franciszek ps. Olszyna"
Jaśko Stanisław ps. "Dinin"
Bańkowski Józef ps. "Góra"
Słaby Jan ps. "Parkan"
Lutostański Czesław ps. "Strzygieł"
Kozłowski Jan ps. "Grzyb-Kula"
Supiński Kazimierz ps. "Mścibor"
Gątek Stanisław ps. "Wawel" - "Krak"
Kaufam Franciszek ps. "Gruda"
Świerszcz Józef ps. "Zen"
Matusielański ps. "Krzemień"
Selerowski Franciszek ps. "Szarak"
Kozłowski Jan ps. "Kula"
Januszkiewicz Marcel ps. "Grzyb"
Kakulsko Wojciech ps. "Wawel"
Kłosek Stanisław ps. "Lis"
Choiński Michał
Choiński Stefan
Janaszczuk Wacław
Kubracki Stefan ps. "Dona"
Sobieski Romuald
Foltyński Józef
Roszkowski Bolesław
Grosfeld Franciszek s. Aleksandra
Jarzewski Wacław
Skawski Bogdan ps. "Rekin"
Skawski Zenon
Gronostajski Stanisław
Surmacewicz(?) Eugeniusz ps. "Kruk"
Waniewski Józef ps. "Żnicz"
Miniewicz Romuald
Kula Jan
Januszkiewicz Marcel ps. "Grzyb"
Kotowski Wacław ps. "Wicher"
Danielewski Marian ps. "Karpa"
Kołakowski Władysław ps. "Dąb"
Dzieniszewski Bolesław
Kurzawa Konstanty ps. "Kurz"
Kuczyński Franciszek ps. "Zając"
Kozłowski Józef ps. "Zbir"
Stypułkowski Bolesław ps. "Dąb"
Kłosek Aleksander ps. "Kołek"
Kozłowski Stanisław ps. "Lecz"
Choiński Michał ps. "Jasion"
Łuniewski Stanisław ps. "Bętka"
Kłosek Franciszek ps. Krzak"
Olszewski Mieczysław ps. "Zając"
Kłosek Teofil ps. "Jastrząb"
Kłosek Wacław ps. "Cegła"
Łoniewski Czesław ps. "Sęp"
Konopko Lucjan ps. "Burza"
Prokop Piotr ps. "Patelnia"
Kłosek Piotr ps. "2"
Konopko Julian ps. Kwiatek"
Wilczewski Jan ps. "Cegła"
Kozłowski Stanisław ps. "Tygrys"
Kłosek Stanisław ps. "Lis"
Anuszkiewicz Marceli
Grodzki Józef
Dłużniewski Józef ps. "Wierzba"
Tyszka Mieczysław ps. "Karaś"
Mieczkowski Tadeusz ps. "Dzięcioł"
Tyborowski Czesław ps. "Brzostek"
Tyborowski Grzegorz
Tyborowski Marian ps. "Sztacheta"
Mościcki Zygmunt ps. "Wróbel"
Mościcki Roman ps. "Kat"
Tyborowski Lucjan ps. "Walecki"
Mościcki Jan ps. "Wicher"
Wiśniewski Stanisław ps. "Jagos"
Łukasiewicz Stefan ps. "Sosna"
Targoński Jarosław ps. "Sosma"
Krajewski Zygmunt
Krajewski Edmund
Targoński Konstanty ps. "Krakus"
Truszkowalski Lucjan
Rogowski Roman ps. "Frożyński"
Rogowski Lubomir ps. "Murowy"
Rafałowski Wacław
Gosk Witold ps. "Kolka"
Gosk Czesław
Czeszkowski Marian ps. "Bocian"
Plona Henryk ps. "Kuropatwa"
Grzymałka Kazimierz ps. "Grab"
Dybowski Antoni ps. "Lipa"
Dąbrowski Teofil ps. "Jastrząb"
Szczepankowski Czesław ps. "Żak"
Iwanowski Jan ps. "Szyszka"
Zarzycki Wacław ps. "Słoń"
Wilczewski Stanisław ps. "Arbus"
Drewnowski Jan ps. "Bąk"
Iwanowski Antoni ps. "Lew"
Lipiński Eugeniusz ps. "Wrona"
Choiński Antoni ps. "Dąb"
Czajkowski Wacław ps. "Piecha"
Sienkiewicz Roman ps. "Niedźwiedź"
Grodzki Władysław ps. "Wiewiórka"
Śliwowski Jan ps. "Konar"
Łapiński Stanisław ps. "Jastrząb"
Łapiński Stefan ps. "Gałęź"
Galęski Julian ps. "Sak"
Wiśniewski Czesław ps. "Wiecho"
Szleszyński Stefan ps. "Jaskół"
Kosakowski Jan ps. "Znicz"
Zalewski Kazimierz
Śliwowski Eugeniusz ps. "Krzemień"
Piorowski (Piotrowski?) Józef ps. "Zając"
Karmalowicz Henryk ps. "Bodrzec"
Szymański Czesław ps. "Rózga"
Grzelczak Zygmunt ps. "Wierzba"
Zawistowski Marian ps. "Kuropatwa"
Czarowski Wacław ps. "Wisła"
Urbański Hipolit ps. "Szpak"
Brzozowski Eugeniusz


niedziela, 24 października 2021

Historia zbrojnego podziemia cz. II


 Zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią, umieszczam wykaz 44 organizacji, które powstały po wojnie.

Był to ruch bardzo spontaniczny i bardzo nieprofesjonalny. Organizacje, które powstawały, najczęściej przetrwały kilka miesięcy i bardzo ogólnie stawiały sobie za zadanie walkę z nowym ustrojem. Tylko kilka z nich miało profesjonalne zaplecze.
Organizacje te najczęściej nie ewoluowały, lecz zaraz po założeniu, były likwidowane przez SB. Często były to organizacje zakładane przez młodzież szkolną. Charakterystykę przyjąłem zgodnie z raportami SB, które zawierają czas i teren działania, kierownictwo, liczbę członków i krótki opis działania. Wykaz obejmuje organizacje z terenu województwa białostockiego.

1.   Polska Młodzież Zbrojna - zabarwienie zbrojno-rabunkowe.
2.   Polskie Narodowe Zjednoczenie Wojskowe - w trakcie działalności zmieniało nazwy na "Lepsze Jutro", później "Polska Armia Podziemna" a w roku 1949 , część członków wznowiła działalność pod nazwą "Polskie Narodowe Zjednoczenie Wojskowe".
3.   Polscy Bojownicy Socjalizmu - walka z ustrojem terrorystycznym.
4.   Szeregi Młodzieżowe" - zabarwienie "WiN".
5.   Pod Lwem - zamiar zorganizowania grupy terrorystyczno-dywersyjnej na tyłach Armii Radzieckiej.
6.   Harcerska Organizacja Podziemna "Iskra" - zabarwienie klerykalne
7.   Chrześcijańsko-Demokratyczny Ruch Podziemny - w roku 1951 łączy się z organizacją "Biały Sztandar" i " Białe Orły", tworząc "Ch.D.R.P.".
8.   Polskie Koło Bezstronnych - zabarwienie klerykalne.
9.   Legiony Rewolucyjne im marszałka Piłsudskiego - zabarwienie "AK WiN"
10. Harcerska Grupa Pogromców Komunizmu - zabarwienie "WiN"
11. Wolność i Niepodległość - zabarwienie klerykalne.
12. Organizacja bez nazwy - organizacja składająca się z 4 uczniów z LO w Białymstoku.
13. Tajna Organizacja Młodzieżowa - zabarwienie klerykalne
14. Młodzieżowa Organizacja " Marway" - zabarwienie klerykalne.
15. Kryptonim "Puszczyk" - niszczenie emblematów państwowych
16. Młody Las - zabarwienie terrorystyczno-rabunkowe.
17. Białe Orły - zabarwienie terrorystyczno-rabunkowe.
18. Tajny Związek Młodzieży Polskiej - zabarwienie klerykalne.
19. AK - terrorystyczno-rabunkowe. Z Armią Krajową, łączyła ich tylko nazwa.
20. Młode Orły - używali jednocześnie nazwy "Komitet Wolności Narodu Polskiego - zabarwienie klerykalne.
21. Towarzystwo Przyjaciół Literatury "Młode Duchy" - zabarwienie klerykalne.
22. Wiara Młodzieżowa - nawoływanie do walki z młodzieżą ZMP.
23. Podziemna Rzeczpospolita Polska "PRL".
24. Armia Wyzwolenia Polski (AW młodzieżowa) - zabarwienie klerykalne.
25. Tajna Organizacja Sokołów Patriotów Polskich.
26. Tajna Organizacja Wywiadu - zabarwienie terrorystyczno-rabunkowe.
27 Organizacja Terrorystyczno- rabunkowa.
28. Organizacja Narodów Chrześcijańskich - zabarwienie "NZW" i "NSZ".
29. Polska Armia Wyzwoleńcza - zabarwienie "AK-NSZ".
30. Bractwo Złotego Krzyża - zabarwienie klerykalne.
31. Nielegalny Związek bez nazwy - organizacja miała mieć związek z desantem oficerów USA, który wylądował w okolicach Moniek i Grajewa.
32. Demokratyczny Związek Walki o Niepodległość - zabarwienie "AK-WiN".
33. Walka z Komunizmem - zabarwienie klerykalne.
34. Zgrupowanie Młodych Partyzantów - zabarwienie klerykalne.
35. Mściwa Trójka (młodzieżowe).
36. Zgoda - zabarwienie klerykalne.
37. Konspiracyjna Organizacja Wolności - zabarwienie terrorystyczno-rabunkowe.
38. Organizacja do Walki z Komunizmem.
39 Jutrzenka - zabarwienie klerykalne.
40. Narodowy Związek Patriotów Polskich - zabarwienie terrorystyczno-rabunkowe.
41. Jerzy Herman - młodzieżowa - planowano napady na pracowników BP i MO.
42. Wolny Orzeł Polski.
43. Orły.
44. CH.D.R.P (połączone) - powstała z trzech organizacji. Biały Sztandar, Białe Orły i Ch.D.R.P. (punkt 7)