Działacze podziemia powiatu zambrowskiego

  Po poprzednich wpisach traktujących ogólnie ruchu oporu, teraz chciałbym przedstawić możliwie wszystkich członków organizacji podziemia. Materiał ten dotyczy tylko powiatu zambrowskiego. Wszystkie dane w oparciu o materiały znajdujące się w IPN.

Na terenie powiatu łomżyńskiego w okresie wojny, były dwa obwody A.K. "WiN", zambrowski i łomżyński. 
Wkrótce po kampanii wrześniowej na terenie Zambrowa, zostaje utworzony Związek Walki Zbrojnej. Była to organizacja bardzo masowa, ponieważ w Zambrowie pozostało bardzo dużo podoficerów i oficerów istniejącej do wojny szkoły. W połowie 1943 roku Związek Walki Zbrojnej łączy się z innymi organizacjami, tworząc Polski Związek Powstańczy. Pod koniec 1943 roku w wyniku połączenia PZP i BOW, powstała na terenie powiatu zambrowskiego Armia Krajowa.

Do wyzwolenia, komendantem obwodu zambrowskiego AK był "Kruk" (nazwisko nieznane) a jego zastępcą Cichoński Henryk ps. "Oset". Wówczas obwód posiadał kryptonim "Cecylia". Od lipca 1945 komendantem zostaje Podsiad Władysław ps. "Brzoza" mieniono wówczas kryptonim na "Czesława".

Obwód zambrowski obejmował następujące gminy:

Po lewej, Jan Grądzki ps. "Lis" AK.
Zginął w roku 1945

Baon "Sarna"

1. Zaręby Kościelne - kryptonim "Donim"
2. Jasienice (?) - kryptonim "Odra"
3. Andrzejewo - kryptonim "Tygrys"
4. Szumowo - kryptonim "Pilica"
Baon "Willa"
1. Śniadowo - kryptonim "Jawor"
2. Lubotyń - kryptonim "Warta"
3. Długobórz - kryptonim "Niemen"
4. m Zambrów - kryptonim "Lew"
Baon "Wąwóz"
1. Kołaki - kryptonim "Wilk"
2. Puchały - kryptonim "Bule"
3. Rutki - kryptonim "Zarzecze"

Ze względu na ilość wymienionych osób, umieszczam tylko imiona i nazwiska. Osobom zainteresowanym, będę mógł podać daty i miejsca urodzenia, miejsca zamieszkania, pełnione funkcje (niektórych danych brakuje) w wiadomościach prywatnych.

Podsiad Władysław ps. "Gural"(pis. oryg.) i "Brzoza" Cichoński Henryk ps. "Osa" i "Oset" Malinowski ps. "Łęk" Roszkowski Bolesław ps. "Grot" Grajewski Stefan ps. "Bogdan" Grosfeld Franciszek ps. Olszyna" Jaśko Stanisław ps. "Dinin" Bańkowski Józef ps. "Góra" Słaby Jan ps. "Parkan" Lutostański Czesław ps. "Strzygieł" Kozłowski Jan ps. "Grzyb-Kula" Supiński Kazimierz ps. "Mścibor" Gątek Stanisław ps. "Wawel" - "Krak" Kaufam Franciszek ps. "Gruda" Świerszcz Józef ps. "Zen" Matusielański ps. "Krzemień" Selerowski Franciszek ps. "Szarak" Kozłowski Jan ps. "Kula" Januszkiewicz Marcel ps. "Grzyb" Kakulsko Wojciech ps. "Wawel" Kłosek Stanisław ps. "Lis" Choiński Michał Choiński Stefan Janaszczuk Wacław Kubracki Stefan ps. "Dona" Sobieski Romuald Foltyński Józef Roszkowski Bolesław Grosfeld Franciszek s. Aleksandra Jarzewski Wacław Skawski Bogdan ps. "Rekin" Skawski Zenon Gronostajski Stanisław Surmacewicz(?) Eugeniusz ps. "Kruk" Waniewski Józef ps. "Żnicz" Miniewicz Romuald Kula Jan Januszkiewicz Marcel ps. "Grzyb" Kotowski Wacław ps. "Wicher" Danielewski Marian ps. "Karpa" Kołakowski Władysław ps. "Dąb" Dzieniszewski Bolesław Kurzawa Konstanty ps. "Kurz" Kuczyński Franciszek ps. "Zając" Kozłowski Józef ps. "Zbir" Stypułkowski Bolesław ps. "Dąb" Kłosek Aleksander ps. "Kołek" Kozłowski Stanisław ps. "Lecz" Choiński Michał ps. "Jasion" Łuniewski Stanisław ps. "Bętka" Kłosek Franciszek ps. Krzak" Olszewski Mieczysław ps. "Zając" Kłosek Teofil ps. "Jastrząb" Kłosek Wacław ps. "Cegła" Łoniewski Czesław ps. "Sęp" Konopko Lucjan ps. "Burza" Prokop Piotr ps. "Patelnia" Kłosek Piotr ps. "2" Konopko Julian ps. Kwiatek" Wilczewski Jan ps. "Cegła"

Kozłowski Stanisław ps. "Tygrys" Kłosek Stanisław ps. "Lis" Anuszkiewicz Marceli Grodzki Józef Dłużniewski Józef ps. "Wierzba" Tyszka Mieczysław ps. "Karaś" Mieczkowski Tadeusz ps. "Dzięcioł" Tyborowski Czesław ps. "Brzostek" Tyborowski Grzegorz Tyborowski Marian ps. "Sztacheta" Mościcki Zygmunt ps. "Wróbel" Mościcki Roman ps. "Kat" Tyborowski Lucjan ps. "Walecki" Mościcki Jan ps. "Wicher" Wiśniewski Stanisław ps. "Jagos" Łukasiewicz Stefan ps. "Sosna" Targoński Jarosław ps. "Sosma" Krajewski Zygmunt Krajewski Edmund Targoński Konstanty ps. "Krakus" Truszkowalski Lucjan Rogowski Roman ps. "Frożyński" Rogowski Lubomir ps. "Murowy" Rafałowski Wacław Gosk Witold ps. "Kolka" Gosk Czesław Czeszkowski Marian ps. "Bocian" Plona Henryk ps. "Kuropatwa" Grzymałka Kazimierz ps. "Grab" Dybowski Antoni ps. "Lipa" Dąbrowski Teofil ps. "Jastrząb" Szczepankowski Czesław ps. "Żak" Iwanowski Jan ps. "Szyszka" Zarzycki Wacław ps. "Słoń" Wilczewski Stanisław ps. "Arbus" Drewnowski Jan ps. "Bąk" Iwanowski Antoni ps. "Lew" Lipiński Eugeniusz ps. "Wrona" Choiński Antoni ps. "Dąb" Czajkowski Wacław ps. "Piecha" Sienkiewicz Roman ps. "Niedźwiedź" Grodzki Władysław ps. "Wiewiórka" Śliwowski Jan ps. "Konar" Łapiński Stanisław ps. "Jastrząb" Łapiński Stefan ps. "Gałęź" Galęski Julian ps. "Sak" Wiśniewski Czesław ps. "Wiecho" Szleszyński Stefan ps. "Jaskół" Kosakowski Jan ps. "Znicz" Zalewski Kazimierz Śliwowski Eugeniusz ps. "Krzemień" Piorowski (Piotrowski?) Józef ps. "Zając" Karmalowicz Henryk ps. "Bodrzec" Szymański Czesław ps. "Rózga" Grzelczak Zygmunt ps. "Wierzba" Zawistowski Marian ps. "Kuropatwa" Czarowski Wacław ps. "Wisła" Urbański Hipolit ps. "Szpak" Brzozowski Eugeniusz

Historia zbrojnego podziemia cz. II

 Zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią, umieszczam wykaz 44 organizacji, które powstały po wojnie.

Był to ruch bardzo spontaniczny i bardzo nieprofesjonalny. Organizacje, które powstawały, najczęściej przetrwały kilka miesięcy i bardzo ogólnie stawiały sobie za zadanie walkę z nowym ustrojem. Tylko kilka z nich miało profesjonalne zaplecze.

Organizacje te najczęściej nie ewoluowały, lecz zaraz po założeniu, były likwidowane przez SB. Często były to organizacje zakładane przez młodzież szkolną. Charakterystykę przyjąłem zgodnie z raportami SB, które zawierają czas i teren działania, kierownictwo, liczbę członków i krótki opis działania. Wykaz obejmuje organizacje z terenu województwa białostockiego.

1.   Polska Młodzież Zbrojna - zabarwienie zbrojno-rabunkowe.
2.   Polskie Narodowe Zjednoczenie Wojskowe - w trakcie działalności zmieniało nazwy na "Lepsze Jutro", później "Polska Armia Podziemna" a w roku 1949 , część członków wznowiła działalność pod nazwą "Polskie Narodowe Zjednoczenie Wojskowe".
3.   Polscy Bojownicy Socjalizmu - walka z ustrojem terrorystycznym.
4.   Szeregi Młodzieżowe" - zabarwienie "WiN".
5.   Pod Lwem - zamiar zorganizowania grupy terrorystyczno-dywersyjnej na tyłach Armii Radzieckiej.
6.   Harcerska Organizacja Podziemna "Iskra" - zabarwienie klerykalne
7.   Chrześcijańsko-Demokratyczny Ruch Podziemny - w roku 1951 łączy się z organizacją "Biały Sztandar" i " Białe Orły", tworząc "Ch.D.R.P.".
8.   Polskie Koło Bezstronnych - zabarwienie klerykalne.
9.   Legiony Rewolucyjne im marszałka Piłsudskiego - zabarwienie "AK WiN"
10. Harcerska Grupa Pogromców Komunizmu - zabarwienie "WiN"
11. Wolność i Niepodległość - zabarwienie klerykalne.
12. Organizacja bez nazwy - organizacja składająca się z 4 uczniów z LO w Białymstoku.
13. Tajna Organizacja Młodzieżowa - zabarwienie klerykalne
14. Młodzieżowa Organizacja " Marway" - zabarwienie klerykalne.
15. Kryptonim "Puszczyk" - niszczenie emblematów państwowych
16. Młody Las - zabarwienie terrorystyczno-rabunkowe.
17. Białe Orły - zabarwienie terrorystyczno-rabunkowe.
18. Tajny Związek Młodzieży Polskiej - zabarwienie klerykalne.
19. AK - terrorystyczno-rabunkowe. Z Armią Krajową, łączyła ich tylko nazwa.
20. Młode Orły - używali jednocześnie nazwy "Komitet Wolności Narodu Polskiego - zabarwienie klerykalne.
21. Towarzystwo Przyjaciół Literatury "Młode Duchy" - zabarwienie klerykalne.
22. Wiara Młodzieżowa - nawoływanie do walki z młodzieżą ZMP.
23. Podziemna Rzeczpospolita Polska "PRL".
24. Armia Wyzwolenia Polski (AW młodzieżowa) - zabarwienie klerykalne.
25. Tajna Organizacja Sokołów Patriotów Polskich.
26. Tajna Organizacja Wywiadu - zabarwienie terrorystyczno-rabunkowe.
27 Organizacja Terrorystyczno- rabunkowa.
28. Organizacja Narodów Chrześcijańskich - zabarwienie "NZW" i "NSZ".
29. Polska Armia Wyzwoleńcza - zabarwienie "AK-NSZ".
30. Bractwo Złotego Krzyża - zabarwienie klerykalne.
31. Nielegalny Związek bez nazwy - organizacja miała mieć związek z desantem oficerów USA, który wylądował w okolicach Moniek i Grajewa.
32. Demokratyczny Związek Walki o Niepodległość - zabarwienie "AK-WiN".
33. Walka z Komunizmem - zabarwienie klerykalne.
34. Zgrupowanie Młodych Partyzantów - zabarwienie klerykalne.
35. Mściwa Trójka (młodzieżowe).
36. Zgoda - zabarwienie klerykalne.
37. Konspiracyjna Organizacja Wolności - zabarwienie terrorystyczno-rabunkowe.
38. Organizacja do Walki z Komunizmem.
39 Jutrzenka - zabarwienie klerykalne.
40. Narodowy Związek Patriotów Polskich - zabarwienie terrorystyczno-rabunkowe.
41. Jerzy Herman - młodzieżowa - planowano napady na pracowników BP i MO.
42. Wolny Orzeł Polski.
43. Orły.
44. CH.D.R.P (połączone) - powstała z trzech organizacji. Biały Sztandar, Białe Orły i Ch.D.R.P. (punkt 7)

Troszkę nie na temat :)

 Po publikacji ostatniego wpisu na blogu, miałem przyjemność podyskutować z kolegą na temat wiarygodności dokumentów gromadzonych przez SB i UB.
Zaczęło się od zdania "Był nim Jan Grądzki ps. "Lis", który zginął zastrzelony przez konkurencyjny oddział Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w maju 1945". Zasugerował zmianę tekstu na słowa: "grupa bandytów która działała pod przykrywką tej organizacji". Później rozmowa zeszła na temat "fałszowania rzeczywistości" przez organa bezpieczeństwa.

Przeszukując archiwa w poszukiwaniu informacji o rodzinie, przejrzałem kilkadziesiąt tysięcy dokumentów z czego kilka tysięcy w archiwach IPN. Z całą stanowczością stwierdzam, że nie ma absolutnie podstaw do twierdzenia, że dokumenty sporządzane w tamtych czasach na potrzeby prowadzonych akcji były fałszowane. Fałszowanie, zakłamywanie następowało zupełnie na innym etapie i na inne potrzeby.
Dokumenty gromadzone w czasie przeprowadzanych akcji, były nadzwyczaj rzetelne i utajniane. Miały nigdy nie ujrzeć światła dziennego.

Żaden, absolutnie żaden funkcjonariusz milicji, UB czy SB niższego szczebla, nie odważyłby się złożyć fałszywego meldunku, albo zeznać nieprawdę. To było zarezerwowane dla "starszeństwa".
Dlaczego? To bardzo proste. Sposób przesłuchań był następujący. Pytano dokładnie o wszystko. Kto, kiedy, gdzie i z kim się spotkał. O kim rozmawiali i co kto powiedział. Z kim pili wódkę, jaką wódkę, gdzie i o kim rozmawiali, czym zagryzali. Co jedli i kto kogo i czym poczęstował. Kto i gdzie pojechał, o której wyjechał, o której wrócił. Funkcjonariuszy niższego stopnia, a pewnie i wyższych, sprawdzano przez funkcjonariuszy z innych posterunków. Szybko te metody poznali również żołnierze podziemia. Uzupełnieniem wszytskiego były podsłuchy.

SB i UB dodatkowo, aby sprawdzić funkcjonariuszy i swoich informatorów, werbowało dezinformatorów. Były dla nich przygotowywane odpowiednio spreparowane informacje, które puszczali w obieg. W ten sposób wiedziano kto mówi prawdę.

Dlatego moje wielkie zdziwienie wzbudziło podejście osób zajmujących się dzisiaj historią, do dwóch rzeczy. Pierwsza to negowanie wszystkiego, co zawarte jest w teczkach IPN. Druga, dawanie wiary w to, co stworzyli ubeccy funkcjonariusze w swoich publikacjach po latach i opierają na nich swoje całkowicie fałszywe wywody.

Historia zbrojnego podziemia w Zambrowie

Prawdopodobnie zdjęcie zrobiono
13-14 września 1939

 Powoli mieszkańcy Zambrowa poznają historię z września 1939. Wszystko w zasadzie dzięki tylko jednemu pasjonatowi.
Warto się zastanowić, co wiemy o żołnierzach, którzy uczestniczyli w kampanii wrześniowej po wrześniu. Niestety, wielu poległo na polu walki. Wielu zamordowali Niemcy na terenie koszar, a co z tymi, którzy nie trafili do obozu?
Z przykrością można stwierdzić, że nic o nich nie wiemy. To cały czas biała plama. Jeżeli trafimy na kogoś, kto zainteresował się tym tematem, będziemy mieli wielkie szczęście. A jest o czym pisać i co poznawać.
Rozmawiając ze znajomymi, zorientowałem się, że w zasadzie znają tylko jedno nazwisko żołnierza podziemia. Był nim Jan Grądzki ps. "Lis", który zginął zastrzelony przez konkurencyjny oddział Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w maju 1945. Taką datę podaje źródło UB. Są jeszcze trzy inne daty śmierci Grądzkiego. Oddział Lisa liczył do 100 ludzi z rezerwą uzbrojoną w broń automatyczną.

Starsi zambrowiacy pamiętają pomnik przy kościele, który słynął z tego, że nie potrafił się oprzeć sile grawitacji i co jakiś czas przewracał się, lub malował farbą.

Pomnik miał upamiętniać komunistyczne ofiary jednej z akcji oddziału "Lisa". Jedną z ofiar była Leokadia Olkowska, której imieniem przez jakiś czas, nazwana była ulica Świętokrzyska.
Jeżeli chodzi o organizacje bojowe, każdy zna Armię Krajową, ale niewielu wie, że na teranie Zambrowa działały również inne. Nikt nie zdaje sobie sprawy z tego, że na terenie naszego powiatu, województwa działało 50 organizacji. 6 z nich powstało w czasie okupacji, 44 po wojnie.
Bez względu na to kiedy powstały i do kiedy działały, propaganda komunistyczna uznała wszystkie za organizacje nielegalne a ich członków nazywała bandytami.

Niewątpliwie Zambrów, był ważnym zapleczem kadry podoficerskiej i oficerskiej kształtujących się struktur i doskonale zdawali sobie z tego funkcjonariusze SB i UB. Więcej o tym w jednym z następnych wpisów.

Ze względu na mnogość organizacji materiał postanowiłem podzielić na dwie części. Pierwsza to organizacje, które powstały w czasie okupacji, druga organizacje, które powstały po wojnie. Krótkie opisy pozwolą zorientować się, kto działał na terenie i w okolicy Zambrowa.

"Nielegalne Organizacje z okresu okupacji zlikwidowane po wyzwoleniu"

Orzeł AK bity
w latach 1942-1945

1. Najbardziej znaną oczywiście, była Armia Krajowa. Przy okręgu była delegatura rządu londyńskiego, na której czele stał Jastrzębski Henryk ps. Gryf", "Ojciec". Przy okręgu było 20 wydziałów. W naszym okręgu było 6 inspektoratów. Inspektorat 3 obejmował obwody powiatu Zambrów i powiatu Ostrołęka, a jego inspektorem był Buczyński Jan ps. "Jacek". Obwód Zambrów obejmował powiat zambrowski i miał kryptonim "Bekas". Istniał do roku 1945. Komendantem obwodu był Tokarzewski Franciszek ps. "Kruk".
2. Drugą dużą organizacją była Wolność i Niezawisłość, która powstał w 1945 i działała do 1947 roku. Powstała z nieujawnionych członków AK i NSZ. Na terenie województwa białostockiego miał kryptonim "Omnia Olgierd - 07". Zambrów obejmował obwód o kryptonimie "Cecylia - 53" i wchodził w skład inspektoratu o kryptonimie "Bernard". Prezesem obwodu był Podsiad Władysław ps. "Brzoza".
3. Trzecia organizacja to Zarząd Okręgu "Stronnictwa Narodowego". Nie ma informacji o jego działalności na terenie Zambrowa. Działała do 1945.
4. Komenda Okręgu "NOW" (Narodowa Organizacja Wojskowa) kryptonim "Cyryl". Istniała do czerwca 1945. Komenda Powiatowa  ps. Łukasz" obejmowała powiat Zambrów, a komendantem był Klimaszewski Jerzy ps. "Ikar", "Konrad".

Orzeł używany przez żołnierzy NSZ

5. Komenda Okręgu "NSZ" (Narodowe iły Zbrojne) kryptonim "XIII". Istniała do grudnia 1944 z powodu aresztowania części kierownictwa. Komendantem był Jastrzębski Roman ps. "Ślepowron", "Antoni", "Mścisławski". W kwietniu 1945 reaktywowana po zatwierdzeniu składu przez Komendę Główną "NSZ". Do czerwca 1945 komendantem był Nestorowicz Wacław ps. "Kalina". Zambrów obejmowała Komenda Powiatowa o kryptonimie "XIII/9". Komendantami byli Kozłowski Antoni ps. "Biały" a następnie Kozłowski Bolesław ps. "Grot".
6. Komenda Okręgu "NZW" ( Narodowe Zjednoczenie Wojskowe), istniejące od 1945 do 1949 roku. Komenda Powiatu "NZW" o kryptonimie "Zaporoże", "Podhale" w Zambrowie istniała do roku 1948.
Komendantami byli kolejno: Klimaszewski Jerzy ps. "Konrad", "Grom", "Ikar";     Narkiewicz Tadeusz ps "Ciemny" (drugi nieczytelny); Jastrzębski Henryk ps. "Zbych", "Bohun"; Żebrowski Kazimierz ps. Bąk.

Wykazy zawierają nazwiska wszystkich funkcyjnych żołnierzy podziemia. Nie da się tutaj wymienić, więc jeżeli ktoś jest zainteresowany jakąś organizacją i nazwiskami, podam je.